Wie vaker in Duitsland is heeft vast wel eens van de Weißwurstäquator gehoord – de onzichtbare cultuurgrens tussen Zuid-Duitsland en de rest van Duitsland.
Een Weißwurst is een Beierse worstspecialiteit. Ten zuiden van de Weißwurstäquator eten de mensen Weißwürste, ten noorden ervan niet.
De Weißwurst is eigenlijk een specialiteit uit Oud-Beieren het gebied tussen de Donau en de Alpen. Franken, het noordelijke deel van Beieren, is al meer Bratwurst-georiënteerd. Denk maar aan Nürnberger Rostbratwürstchen. De échte Weißwurstäquator is de Donau.
Maar vaak wordt de Main, die van Noord-Beieren naar Frankfurt meandert, als cultuurgrens, en dus als Weißwurstäquator, beschouwd. Om twee redenen. De Main was lange tijd de grens tussen de invloedssferen van de noordelijke grootmacht Pruisen en de zuidelijke grootmacht Oostenrijk. En het verloop van de Main valt samen met de taalgrens tussen Opperduitse (o.a. Zwabisch, Beiers, Zwitserduits en Oostenrijks) en Middelduitse dialecten.
„Ob man sich in Süd- oder Norddeutschland befindet, ist mehr eine Frage des Lebensgefühls als echter Grenzen. Orientierung geben Weißwurst, Aldi und Schafkopf“, aldus een artikel in Zeit Online uit 2010. Want naast de Weißwurstäquator is er nog de Aldi-Äquator (de grens tussen het marktgebied van Aldi-Nord en Aldi-Süd), de Weißbieräquator (Weißbier is een Beierse biersoort), de Schafkopfäquator (Schafkopf is een Beiers kaartspel) en de Guten-Tag-vs.-Grüß-Gott-Äquator:
De cultuurverschillen tussen Noord- en Zuid-Duitsland zijn vergelijkbaar met die tussen Nederland bóven en ónder de rivieren. Ze zijn wellicht iets groter, omdat Duitsland groter is, het noorden en het zuiden pas in 1871 verenigd werden en omdat Duitsland – als republiek – decentraler georganiseerd is.
Duitsers verhuizen voor hun werk – en steken daarbij soms de Weißwurstäquator over – als een gewilde werkgever of een mooie carrièrekans te ver weg liggen van de Heimat om the pendelen. Als je als chemicus bij BASF carrière wil maken of als ingenieur bij BMW moet je naar Ludwigshafen respectievelijk naar München. De internet-start-up-scene is in Berlijn en Frankfurt is het bankencentrum. Of ze doen het voor de liefde!
De meeste Duitsers vinden „jenseits des Weißwurstäquators“ hun weg wel. De verschillen met de Heimat zijn een leuk gespreksonderwerp op feestjes of tijdens lange autoritten met een collega.
Wat zijn de verschillen tussen Noord- en Zuid-Duitsland? „Das Klima, das Bier, das Essen und die Mentalität der Menschen“, antwoordt iemand op een forum. „Norddeutschland ist flacher, Süddeutschland hat viele Berge“, schrijft iemand anders, die de vraag probeert te relativeren.
Das Klima? Inderdaad, Zuid-Duitsland heeft meer zomerse dagen dan het noorden.
Das Bier? Ja, meer dan de helft van alle bierbrouwerijen in Duitsland liggen in Beieren en Baden-Württemberg:
Das Essen? Daadwerkelijk hebben Beieren en Baden-Württemberg met 79 resp. 52 de meeste sterrenrestaurants.
Die Mentalität der Menschen? Daarover schreef de socioloog Bruno Hildenbrand van de Friedrich-Schiller-Universität Jena: „Vor 1945 arbeiteten die Bauern im Nordosten Deutschlands vor allem als Knechte auf den Gutshöfen des preußischen Landadels. Sie dienten dem Gutsherren und gingen gehorsam ihren Pflichten nach. Eigeninitiative war da nicht vorgesehen. Ihre Mentalität ist daher von einem tiefen Gefühl von Ausgeliefertsein geprägt. Ganz anders dagegen die Bauern im Süden. Dort gab es viele mittelständische und kleine Höfe. Die Menschen lernten also, selbstständig zu arbeiten. Zudem warfen die kleinen Höfe oft nicht genug ab, und die Bauern mussten zusätzliche Einkommensquellen finden. Viele suchten Arbeit in Fabriken oder bauten ein Gewerbe auf.“ (Warum die Süddeutschen „besser“ sind, Die Welt, 2008).
Aan de andere kant van het wetenschappelijke spectrum deed de dating-website Parship een onderzoek naar vooroordelen die Duitsers over andere Duitsers hebben:
Die vielen Berge? Een blik op een topografische kaart bevestigt dat het zuiden van Duitsland bergachtiger is dan het noorden.
Als Nederlander weet je dat je zuidelijk van de Weißwurstäquator bent als de mensen niet veel over Nederland weten en zich ook niet bijzonder voor Nederland interesseren. Als de waardering voor de ‚lockere‘ Nederlander die je normaliter in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen tegenkomt er niet is. Als de mensen (bijna) geen grapjes maken over het feit dat Nederland niet meedoet aan het EK.
Ik vraag studenten van de FOM (goed opgeleid en rond de 30) in Mannheim wel eens of ze vinden dat ik op een Nederlandse manier les geef. Het antwoord is steevast nee, want ze weten niet wat dat is.
Voor mijn colleges ‚International Strategy & Sales Management‘ aan de FOM gebruik ik o.a. het boek Global Marketing van Svend Hollensen. Daarin staat een afbeelding van West-Europa opgedeeld in ‚transnationale cultuurclusters‘. Dat zijn regio’s die over landsgrenzen heen gaan met gedeelde waarden en normen, gebruiken, historie, taal, humor, enz. Relevant voor bijvoorbeeld marketingcampagnes (waarden, humor), producteigenschappen (Zuid-Duitsers zijn culinair meer op Italië gefixeerd) of verkoopstijl (feiten-gebaseerd of relatie-gebaseerd). En zie daar: de transnationale cultuurgrens tussen cluster 6 (Noord-Europa) en cluster 4 (Alpenlanden) loopt dwars door Duitsland!
Transnationale cultuurclusters hebben hun wortels in de geschiedenis. Zuidwest-Duitsland, Duitssprekend Zwitserland en de Elzas zijn Alemannisch (daarom heet Duitsland in Frankrijk „Allemagne“). Beieren, Oostenrijk en Zuid-Tirol delen Beierse wortels. Een Beierse vriend noemt het Gardameer „der südlichste See Bayerns“. En zo hebben delen van Nederland een cultuur-historische overlap met het Rijnland en Nedersaksen.
De Weißwurstäquator is ook de grens tussen het deel van Duitsland dat economisch harder groeit (het zuiden) en de rest van het land. Het Zwitserse economische onderzoeksbureau Prognos publiceert elke 3 jaar een analyse van de toekomstperspectieven van Duitse steden en regio’s. Van de 10 steden met de beste perspectieven liggen er 9 in het zuiden.
Noordrijn-Westfalen daarentegen is de bondsstaat met weliswaar het hoogste BBP, maar de laagste economische groei (in 2015) en het laagste investeringsquotum (in 2013), zo blijkt uit cijfers van VGRDL
Of dat aan de Weißwurst ligt?
Over de auteur
Peter van der Meulen richtte in 2014 het adviesbureau BOSCH | VAN DER MEULEN op, om Nederlandse technologiebedrijven te helpen bij het betreden en bewerken van de Duitse markt. BOSCH | VAN DER MEULEN is gevestigd in de regio Mannheim (Baden-Württemberg).