Tijdens de recente verkiezingscampagne voor de Tweede Kamerverkiezingen benadrukten vrijwel alle politieke partijen dat ‘elke regio telt.’ Partijprogramma’s stonden vol met plannen om de brede welvaart in alle regio’s van Nederland te bevorderen. Brede welvaart gaat niet alleen over materiële welvaart, maar ook om welzijn, zoals de leefomgeving, sociale cohesie, gezondheid en veiligheid. Uit een analyse in de jaarlijkse Grenseffectenrapportage van het Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility (ITEM) van Maastricht University blijkt dat met name de grensregio’s nog een blinde vlek vormen in het streven naar brede welvaart. Het ITEM-rapport werd op 17 november gepresenteerd tijdens een conferentie in Den Haag.
De rapportage bestaat dit jaar uit vijf dossiers met uiteenlopende onderwerpen, van brede welvaart tot grensoverschrijdende infrastructuur. Het rapport is bedoeld als hulpmiddel voor beleidsmakers op regionaal, nationaal en Europees niveau om de effecten op de grensregio en grensoverschrijdende samenwerking in beeld te kunnen brengen. Het betreft de volgende dossiers:
- Euregionale Barometer: brede welvaartindicatoren vanuit grensoverschrijdend perspectief
De aandacht voor brede welvaart neemt toe, maar hoe meet je die in grensoverschrijdend perspectief? De landsgrens vormt vaak een administratieve grens in veel metingen en beoordelingen. Wat weten we al, wat mist nog en waar moet rekening mee worden gehouden?
- Transnationale infrastructurele projecten: ambities, sectoren, instrumenten en impact op grensregio’s
Hoe kunnen grote grensoverschrijdende infrastructuurprojecten, zoals spoorwegen, waterwegen, waterstof, maar ook de Einstein Telescope, worden aangepakt? Welke obstakels zijn er en hoe kan de uitvoering van deze projecten worden versneld?
- Kinderzuschlag (DE)-Kindgebonden budget (NL): De grenswerker tussen wal en schip?
Sinds 2022 geldt andere regelgeving op dit gebied. Dit kan ervoor zorgen dat een ouder die in Nederland woont en in Duitsland werkt, voor geen van beide toeslagen in aanmerking komt. Mag dat op grond van het Europees recht? Dit dossier onderstreept de noodzaak van meer grensoverschrijdende samenwerking en communicatie tussen buurlanden bij de toepassing en interpretatie van nationale en Europese socialezekerheidswetgeving.
- Future-proof acute care in the Netherlands: 360° cross-border perspectives
Hoe ziet de toekomst van acute zorg in Nederland eruit als gevolg van vergrijzing, een stijgende vraag naar spoedeisende hulp en een tekort aan zorgprofessionals? Kan een nauwere samenwerking met de buurlanden tot betere toekomstbestendigheid leiden?
- Public Transportation in the Euroregion Meuse-Rhine (student dossier)
Aan de hand van de Euregio Maas-Rijn, en specifiek de Drielandentrein, hebben de studenten onderzocht welke obstakels er zijn bij grensoverschrijdende openbaar vervoersprojecten. Welke problemen en mogelijke oplossingen zijn er voor deze projecten te vinden?
Regionale Monitor Brede Welvaart
Regionale brede welvaart wordt in Nederland gemeten en gemonitord door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Ook de zogenoemde Regio Deals leunen op deze data. Maar de Regionale Monitor Brede Welvaart beperkt zich nu nog tot de administratieve landsgrenzen. Objectieve indicatoren als natuurgebied per inwoner, afstand tot horeca of sportclub kijken op dit moment niet over de grens. En dat terwijl de inwoners van grensregio’s dat nadrukkelijk wél doen. Taal, cultuur, verschillen in wetgeving of bereikbaarheid met het openbaar vervoer kunnen heel bepalend zijn voor de vraag of inwoners wel of niet de grens over gaan voor bijvoorbeeld werk of theaterbezoek.
“We moeten meer inzicht hebben in waar kansen en faciliteiten liggen, maar ook waar interacties over de grens bestaan”, zegt ITEM-onderzoeker Pim Mertens. “En daarbij onszelf ook de vraag stellen: als er een voorziening is, wordt daar ook gebruik van gemaakt in het licht van wetgeving, cultuur en dergelijke? Deze data bestaan momenteel incidenteel tot niet. Het Grensdata-initiatief van het CBS vormt desalniettemin een interessante basis om uit te bouwen.”
Effect
Bijzonder aan grensregio’s is dat de impact van beleid aan de ene kant van de grens negatief kan zijn, terwijl de brede welvaart voor de grensoverschrijdende regio positief kan uitpakken. Ook nationaal beleid met buurlanden hoeft niet per definitie gunstig te zijn voor de grensregio, wijst ITEM-onderzoek uit. De wetenschappers adviseren Nederlandse politici en beleidsmakers daarom ook veel vaker gebruik te maken van samenwerkingsverbanden en overlegorganen waarin ook de buurlanden vertegenwoordigd zijn.
“De grensoverschrijdende regio moet in samenhang worden bekeken”, aldus Mertens. “Sturen op brede welvaart gaat altijd om keuzes en afwegingen maken van effecten op verschillende beleidsthema’s en gebieden. In grensoverschrijdende context is deze afweging en prioritering nog onvoldoende grensoverschrijdend geborgd. Het sectorale politieke systeem bemoeilijkt daarbij ook het integrale denken over brede welvaart.”
ITEM-jaarconferentie
Tijdens de ITEM-jaarconferentie in Den Haag worden ervaringen uitgewisseld om bijvoorbeeld transnationale en grensoverschrijdende infrastructuur- en mobiliteitsprojecten verder te brengen, en veiligheid, gezondheidszorg en energievoorziening in grensregio’s te ondersteunen. Duurzame mobiliteit en infrastructuur is een van de hoekstenen voor de mondiale opgaven. Tussen buurlanden en in grensgebieden bestaan echter niet alleen grensbelemmeringen, maar staan ook verschillende belangen op het spel. Het doel is daarbij om te komen tot een vaste grensoverschrijdende structuur waarin verschillende onderwerpen kunnen worden geagendeerd, geanalyseerd en daadwerkelijk tot resultaten kunnen leiden.
Een samenvatting van de Grenseffectenrapportage is hier te lezen. De belangrijkste conclusies zijn samengevat in deze infographic.