De vierde industriële revolutie is wereldwijd uitgebroken en kreeg van Duitsland in 2011 de naam Industrie 4.0. De steeds verder gaande integratie van informatietechnologie en productietechnologie belooft kwantumsprongen in productiviteit en flexibiliteit, efficiëntere processen, predictive maintenance, verbeterde mens-machine-interactie en nieuwe, data-gedreven service- en verdienmodellen. Wat betekent Industrie 4.0 voor de kansen voor Nederlandse bedrijven in de Duitse maakindustrie?
Nationaal strategisch project
Duitsland heeft van de overgang naar Industrie 4.0 een nationaal strategisch project gemaakt. Verantwoordelijk voor de omzetting – o.a. voor het definiëren van concrete maatregelen, het in gang zetten van standaardiseringsprocessen en het opstellen van een onderzoeksagenda – is de stuurgroep “Plattform Industrie 4.0”. Plattform Industrie 4.0 staat onder leiding van de bondsministers Gabriel (economie) en Wanka (onderwijs). Er maken meer dan 100 bedrijven, branche-verenigingen, vakbonden en kennisinstellingen deel van uit.
Spagaat
Het Industrie-4.0-mes snijdt in Duitsland aan twee kanten. Dat blijkt uit de definitie van Germany Trade & Invest (GTAI): „Industrie 4.0 is the name given to the German strategic initiative to establish Germany as a lead market and provider of advanced manufacturing solutions.“
Aan de ene kant biedt Industrie 4.0 de mogelijkheid om de concurrentiekracht van Duitsland als productieland te versterken. Aan de andere kant is Industrie 4.0, met de pay-off „Digital Transformation Made in Germany“, voor Duitse technologiebedrijven als Bosch, Siemens, Kuka, Trumpf, SAP, enz. een prachtige umbrella brand. Een collectieve voortrekkersrol gepaard met de sterke reputatie van de Duitse machinebouw; de perfecte uitgangspositie bij het verkopen van upgrade-projecten wereldwijd.
Het voordeel dat veel Duitse bedrijven hebben, is dat ze hun technologie zowel voor hun eigen productieprocessen kunnen inzetten, en dus grootschalig kunnen testen en doorontwikkelen, als aan anderen kunnen verkopen. Wie wil er geen productietechnologie 4.0 van Bosch kopen, als Bosch die zelf ook gebruikt?
Dat kan ingewikkeld worden: als de hele wereld met Duitse technologie zijn industrie naar versie 4.0 upgradet, houdt de (herwonnen) concurrentiepositie dan nog stand? Dat Duitsland zich in een lastige spagaat bevindt, blijkt uit de situatie rond de robotbouwer Kuka. Het Chinese bedrijf Midea deed vorige maand een bod op Kuka. Kuka ziet daarin een mogelijkheid zijn groeiplannen te financieren. De Duitse regering wil Kuka, een sleutelbedrijf voor het omzetten van haar industriebeleid, niet in Chinese handen laten vallen.
Samenwerkingsverbanden
Om de positie van Duitsland te consolideren en invloed op de ontwikkeling van globale standaards uit te kunnen oefenen, is Plattform Industrie 4.0 samenwerkingsverbanden gestart met het Amerikaanse „Industrial Internet Consortium“ (IIC), het Chinese „Made in China 2025“, de Franse „Alliance Industrie du Futur“ en het Japanse „Robot Revolution Initiative“.
Duitsland’s kleine buurlanden zijn eigen initiatieven gestart en zoeken ook toenadering. In Nederland is dat „Smart Industry“, in Zwitserland „Industrie 2025“ en in Denemarken „MADE“.
TNO tekende een Memorandum van Overeenstemming (MoU) met de Fraunhofer Gesellschaft, de belangrijkste kennispartner in Plattform Industrie 4.0, met als doel intensiever samen te werken op het gebied van veilige standaards. Ook Tsjechië en Polen – landen die hun export naar Duitsland in 2015 harder zagen groeien dan Nederland – willen op het gebied van Industrie 4.0 met Duitsland samenwerken. Polen is volgend jaar partnerland op de Hannover Messe.
Nederland
Industrie 4.0 biedt landen en bedrijven in feite twee positioneringsmogelijkheden. Voor producerende landen en bedrijven is dat Steigerung der Produktionsexzellenz, d.w.z. produceren met hoge efficiëntie, kwaliteit en flexibiliteit. Voor kennislanden en machinebouwers is dat het aanbieden van innovatieve, datengetriebenen Dienstleistungen, d.w.z. producten met behulp van sensoren, netwerktechnologie en data-analyse van nieuwe, innovatieve serviceproposities voorzien.
Voor Nederlandse bedrijven ligt het grootste potentieel in Duitsland in de tweede categorie. Nederland scoort hoog op de randvoorwaarden voor Industrie 4.0, zoals kennisniveau, automatiseringsgraad, internetpenetratie, innovatie, samenwerken, enz. Maar de bijdrage van de industrie aan het BBP is in verhouding laag (rond de 20%, in Duitsland en Polen rond de 30%, in Tsjechië en China rond de 40%). Bovendien bestaat de Nederlandse producerende industrie overwegend uit mkb-bedrijven. Dat levert beperkte schaalvoordelen op.
De situatie rond Kuka suggereert dat emerging industriële grootmachten zoals China technologie uit het westen zullen kopen om concurrerend te blijven.
In Nederland zou ontwikkeling van nieuwe service- en verdienmodellen voorrang moeten krijgen. Nederlandse machinebouwers zijn veelal gespecialiseerd en leveren hoogstaand maatwerk. Met nieuwe diensten als onderhoud-op-afstand, predictive maintenance en slimme datamodellen kunnen Nederlandse machinebouwers toegevoegde waarde in Duitse niche-markten bieden.
Concrete kansen
Een indicatie voor waar kansen liggen is wellicht de verandering in de aard van de werkgelegenheid – en dus van de behoefte aan expertise en competenties – die Duitsland in de komende jaren verwacht. De Boston Consulting Group (BCG) maakte een inschatting van de gevolgen van Industrie 4.0 voor de werkgelegenheid in de Duitse industrie. In de traditionele productie gaat veel werkgelegenheid verdwijnen. Behoefte is er aan kennis en competenties op het gebied van R&D en human interface design, IT, data-integratie, robotics, automatisering en de daarbij horende services – met name in de medische en de auto-industrie en in de machinebouw.
Op de website van Plattform Industrie 4.0 staat een landkaart met projecten die in de geest van Industrie 4.0 uitgevoerd werden en worden. De meeste activiteit vindt plaats in de deelstaat Baden-Württemberg. Dat is geen verrassing: Baden-Württemberg heeft van alle deelstaten de hoogste industriedichtheid en geldt als de meest innovatieve regio in Duitsland.
Over de auteur
Peter van der Meulen richtte in 2014 het adviesbureau BOSCH | VAN DER MEULEN op, om Nederlandse technologiebedrijven te helpen bij het betreden en bewerken van de Duitse markt. BOSCH | VAN DER MEULEN is gevestigd in de regio Mannheim (Baden-Württemberg).