Op zondag 15 september wordt de nieuwste locatie van het Museumsquartier Osnabrück geopend. In ‘Die Villa_Forum Erinnerungskultur und Zeitgeschichte’, oftewel een forum voor herinneringscultuur en hedendaagse geschiedenis, staan vrede, vrijheid en democratie centraal. Er is in het bijzonder aandacht voor de Osnabrückse jurist Hans Georg Calmeyer, die als ambtenaar in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog letterlijk een bepalende rol vervulde. Zijn handelen stelde Die Villa_ voor een uitdaging: hoe ga je om met een ambivalente geschiedenis en hoe vertaal je deze naar het heden?
Alleen al de naam van het museum zorgde voor jarenlange discussies: voorstellen om het museum naar Calmeyer te vernoemen stuitten op kritiek. In 2020 overhandigden 200 Nederlandse prominenten een petitie aan de toenmalige Duitse Bondskanselier Angela Merkel om de vernoeming te voorkomen. Calmeyer was van 1941 tot 1944 hoofd van de ‘Entscheidungsstelle’ in Den Haag, waar hij over het lot van in Nederland wonende joden moest beslissen. Bij ‘raciale twijfelgevallen’ moest hij besluiten wie ‘arisch’, Joods of half-Joods was. Zo’n 3.000 mensen kwamen op zijn ‘arische’ lijst terecht en ontkwamen zo aan deportatie. Tegelijkertijd maakte hij zich ook schuldig aan medewerking aan de nationaalsocialistische terreur. Ondanks historisch onderzoek zijn Calmeyers politieke, ethische en persoonlijke motieven nooit achterhaald. Daarom werd uiteindelijk besloten om het museum niet naar hem te vernoemen, maar te kiezen voor ‘Die Villa_Forum Erinnerungskultur und Zeitgeschichte’. Hiermee kwam er een einde aan een jarenlang debat en wordt het forum nu juist een ruimte voor discussie.
Ambivalentie
De ambivalente geschiedenis van Calmeyer geeft ook inhoudelijk richting aan Die Villa_. Op deze plek wordt namelijk gepoogd antwoorden te vinden op vragen over menselijk handelen. Hoe gedroegen mensen zich in de nationaalsocialistische maatschappij? Hoeveel speelruimte hadden ze? Welke vormen van verzet waren er? En: wat betekent dat vandaag de dag voor ons? Op welke manier zetten wij ons in voor de maatschappij en democratie?
In Die Villa_ zullen met regelmaat rondleidingen, lezingen en workshops worden georganiseerd. In de workshops draait het bijvoorbeeld om antisemitisme (zowel in het verleden als in de huidige tijd), antiziganisme (discriminatie tegenover Sinti of Roma), daderschap en verzet.
Historische locatie
Het gebouw waarin Die Villa_ zich bevindt, vormde tijdens de Tweede Wereldoorlog het hoofdkwartier van de Osnabrückse NSDAP, de nationaalsocialistische partij van Adolf Hitler. Nu zal de villa een plek worden waar de oorzaken en gevolgen van het nationaalsocialisme worden uiteengezet. Dit zal worden gedaan aan de hand van twaalf Osnabrückse persoonlijkheden, zowel daders als slachtoffers, waaronder Calmeyer. Naast deze historische functie zal Die Villa_ een rol gaan vervullen als locatie voor debat, waar nieuwe ideeën ter versterking van de democratie kunnen ontstaan. Het programma van Die Villa_ bestrijdt desinformatie, gaat haat en hetze te lijf en waarschuwt voor de instrumentalisering van gevoelige onderwerpen zoals oorlog, klimaatverandering, kinderarbeid, vernietiging van de natuur, armoede en energieschaarste. Welke invloed heeft ons individueel en maatschappelijk handelen op de wereld om ons heen? In een open debat worden meningen over deze thema’s uitgewisseld, wordt de dialoog aangegaan en worden aan de hand van een democratisch proces nieuwe ideeën geformuleerd, waarin alle maatschappelijke groeperingen zich kunnen vinden.
Museumsquartier Osnabrück
Naast Die Villa_ bestaat het Museumsquartier Osnabrück uit het Felix-Nussbaum-Haus, het Kulturgeschichtliches Museum, een kunstverzameling van schilder Albrecht Dürer en het ‘Akzisehaus’. Het Felix-Nussbaum-Haus is inhoudelijk goed te combineren met een bezoek aan Die Villa_ en een deelname aan bijvoorbeeld een antisemitismeworkshop: in dit sociaal-politieke museum met werken van de joodse schilder Felix Nussbaum (Osnabrück, *1904 – Auschwitz-Birkenau, †1944) staat namelijk de Holocaust centraal. Zijn schilderijen behandelen de thema’s vlucht, verdrijving en oorlog. Ze zetten vraagtekens bij culturele en religieuze identiteit; onderwerpen die vandaag de dag nog steeds actueel zijn. In steeds wisselende tentoonstellingen gaan zijn werken de dialoog aan met hedendaagse kunst.
Meer informatie over alle musea is te vinden op https://www.museumsquartier-osnabrueck.de/museumskwartier-osnabrueck/.
