Een grensoverschrijdend veldonderzoek waarin studenten en scholieren uit Venlo en Rheinberg bij elkaar komen om de regio op locatie in al haar facetten te onderzoeken. Dit was begin 2020 het idee voor het Cross-Border-project ‚De euregionale consument van morgen‘, een initiatief van het Lectoraat Cross-Border Business Development van Fontys Venlo University of Applied Sciences. Het project kreeg medewerking van de projectpartners Museum van Bommel van Dam (Venlo), Provincie Limburg, Venlo Partners, de scholen Valuascollege Venlo en Europaschule Rheinberg (D), alsmede vormgever/kunstenares Karin Bartels (35). De uitbraak van de coronapandemie met alle bijkomende restricties bracht de grens, die in het bewustzijn van deze generatie jonge mensen eigenlijk al helemaal geen rol meer speelde, plotseling in al haar facetten terug.
Uiteindelijk werd het een veldonderzoek vanuit thuis. Leerlingen van de Europaschule Rheinberg en het Valuascollege Venlo alsmede studenten van Fontys Venlo gingen online aan de slag. Met behulp van een door Karin Bartels gecreëerde website met opdrachten, video’s en webinars en online uitgevoerde workshops verzamelden de deelnemers gegevens over de meest uiteenlopende onderwerpen met betrekking tot de grens. De focus lag hierbij op de thema’s ‚de grens en consumeren‘, ‚werken en studeren in het grensgebied‘ en ‚wonen en culturele identiteit‘. Het resultaat van de bevindingen van de jonge onderzoekers wordt in november 2021 in het Museum van Bommel van Dam te Venlo gepresenteerd.
Wie kent het niet: op weg naar school of werk sta je elke dag opnieuw voor dezelfde stoplichten, in dezelfde file, rij je langs dezelfde groenstrook. “Afgezien eventueel van een wekelijks bezoek aan de sportschool, de stamkroeg of de bioscoop leidt dit ertoe dat iedereen eigenlijk maar een beperkt beeld heeft van de plek waar zij of hij woont”, stelt Karin Bartels, die als zelfstandig vormgever/kunstenares vooral projectgebonden in de educatieve en artistieke sector werkzaam is. Reeds in een voorafgaand project op uitnodiging van het Museum van Bommel van Dam ging Bartels op zoek naar de ‚zachte‘ data van haar stad, verzamelde herinneringen, emoties en verhalen die samengaan met de stad. Hiervoor nam zij steeds voor een periode van een maand haar intrek in een aantal specifieke wijken van de stad, om op deze manier mensen te leren kennen, de sfeer te proeven, netwerken op het spoor te komen en de omgeving van binnenuit te leren kennen. “Er zijn nu eenmaal in je eigen omgeving talloze gebieden waar je nooit komt, waar je zeker iets nieuws zou kunnen ontdekken”, aldus Bartels. “Het gaat erom gebaande paden te verlaten op weg naar nieuwe inzichten.”
De grens: een virtuele muur
Het Cross-Border-project ‚De euregionale consument van morgen‘ met Fontys-studenten en leerlingen van het Valuascollege en de Europaschule Rheinberg functioneerde volgens een soortgelijk stramien. Hoe kijken jonge mensen naar de grens? Zijn ze hier überhaupt mee bezig? Doen ze wellicht als vanzelfsprekend hun boodschappen in een supermarkt ‚over de grens‘? Welke producten kopen ze het liefst in Duitsland, welke in Nederland? Gaan ze zwemmen aan de ‚overkant‘, hoe communiceren ze met Duitse of Nederlandse kennissen? De opdracht luidde: met andere ogen kijken naar je omgeving, informatie uit veldonderzoek bij elkaar brengen om hierdoor stapsgewijs een complex netwerk van beelden en gegevens te laten ontstaan, die een nieuwe kijk op die omgeving mogelijk maken. “Corona veranderde de uitvoering van ons project natuurlijk op ingrijpende wijze”, vertelt Bartels. “Het is zonder meer fascinerend vast te stellen dat je in de aanloop naar de coronacrisis bezig bent met een project over een grens, die in feite na bijna 30 jaar in het bewustzijn van jonge mensen geen rol meer speelt, en opeens is die grens er weer, als virtuele muur, maar ook als fysiek obstakel.”
Het project werd enkele malen uitgesteld, alvorens werd besloten er dan maar een online variant van te maken. Nu is het onder normale omstandigheden al pittig om mensen van verschillende opleidingscentra in het grensgebied met elkaar te matchen, alleen al omdat bijvoorbeeld vakanties en proefwerkweken anders liggen en er voor home schooling gebruik wordt gemaakt van verschillende online platformen. En aangezien beide scholen en Fontys met een ander online platform werken en je niet een hele dag met een grote groep mensen een workshop kunt doen, besloot Karin Bartels meteen in de beginfase een website te maken, waarmee studenten en leerlingen konden werken, opdrachten uitvoeren, webinars volgen, video’s bekijken en gegevens invoeren. “Een tijd als deze vraagt gewoon om een bepaalde mate van tolerantie en flexibiliteit”, aldus Bartels. “Om het werkbaar te houden.”
Verschillen en overeenkomsten
En dienovereenkomstig werd ook de vraagstelling aangepast: hoe zag jouw bewegingsgebied er voor en tijdens de pandemie uit? Concrete projectresultaten zijn onder andere een interactieve kaart in Google Maps, waarin de deelnemers hun informatie konden en kunnen ingeven. Bijvoorbeeld over een bezoek aan een supermarkt met onderzoeksgesprekken aan de andere kant van de grens, over hun gezamenlijke online werkplek, over (online) verplaatsingen in de openbare ruimte, routes van Fontys naar huis et cetera. In regelmatige meetings werden (en worden nog steeds) ervaringen gedeeld. Uiteindelijk gaat het erom te kijken wat de verschillen en overeenkomsten zijn in de waarneming van hun omgeving. “Zodra alle leerlingen en studenten hun bijdragen hebben afgerond, ga ik het resultaat verwerken”, aldus Bartels, die het project samen met de deelnemers in november 2021 in het Museum van Bommel van Dam in Venlo gaat presenteren. “Ongetwijfeld zal het inzicht geven in hoe jonge mensen heden ten dage naar de grens kijken. En de leerlingen en studenten zelf hebben door de deelname aan dit project zeker hun bewustzijn versterkt voor de (ruimere) omgeving en haar bewoners.”
